هنگامي كه يك دختر متولد مي‌شود، تخمدان‌هايش حاوي ميليون‌ها تخمك نابالغ است. به طور معمول در هر ماه تنها يك تخمك، بالغ و رها مي‌شود. هنگامي كه تخمك از تخمدان آزاد مي‌شود، ۱۲ تا ۲۴ ساعت پيش از لقاح احتمالي، مي‌تواند زنده بماند. هر تخمكي كه لقاح پيدا نمي‌كند، بوسيله پوشش رحم جذب مي‌شود.

تخمك‌گذاري مي‌تواند تحت تاثير عواملي مانند استرس، اضطراب، بيماري، يا به هم خوردن روال معمول زندگي تغيير كند.تخمك‌گذاري ممكن است باعث احساس درد، حساسيت يا سوزش در تخمدان‌ها يا اطراف آنها شود.

آشنايي با نشانه‌هاي تخمک‌گذاري :
تغيير ترشحات گردن رحم.
در حين يا درست پيش از تخمک‌گذاري، ترشحات گردن رحم معمولا ظاهري مانند سفيده تخم مرغ به خود مي‌گيرد. اما ظاهر اين ترشحات از زني به زن ديگر متفاوت است.هر چقدر روزهاي بيشتري از دوره شما بگذرد، حجم اين ترشحات افزايش پيدا كرده و بافت آنها نيز تغيير مي كند. اين تغييرات، بيانگر افزايش سطح هورمون استروژن در بدن شما است. هنگامي كه اين ترشحات شفاف، ليز و چسبنده باشد، احتمال باردار شدن شما به حداكثر مي رسد. به نظر بسياري از خانمها، ترشحات در اين دوره مانند سفيده تخم مرغ است.

اين ترشحات در حالت طبيعي به عنوان يك سد محافظ عمل مي كنند، اما در زمان اوج توانايي باردار شدن در شما، اين ترشحات به اسپرم اجازه مي دهند تا از مجراي رحم عبور كرده و به سمت رحم بروند، سپس به طرف لوله هاي فالوپ حركت كنند تا با تخمك شما برخورد نمايند.

جهش در درجه حرارت پايه‌اي بدن
درجه حرارت بدن که در ابتداي صبح پس از برخاستن از خواب اندازه گرفته شده باشد- مي‌تواند بيانگر آن باشد که شما تازه تخمک‌گذاري کرده‌ايد. در اغلب زنان،‌ کمي مانده به تخمک‌گذاري، درجه حرارت بدن اندکي سقوط مي‌کند، ‌سپس افزايش حاد درجه حرارت بدن به دنبال مي‌آيد، ‌که نشانه‌ آن است که تخمک‌گذاري تازه رخ داده است. پس از تخمك گذاري، دماي بدن شما ممكن است بين ۰.۴ تا ۱.۰ درجه افزايش پيدا كند. شما اين تغيير را احساس نخواهيد كرد، اما مي توانيد با استفاده از يك دماسنج، “دماي پايه بدن” يا BBT خود را اندازه گيري كنيد.

دماي پايه بدن يعني دماي بدن در هنگام صبح و پس از بيدار شدن از خواب، پيش از آنكه هرگونه فعاليتي انجام دهيد. اين افزايش دما بيانگر آن است كه تخمك گذاري در بدن شما انجام شده است، زيرا آزاد شدن يك تخمك منجر به تحريك و افزايش توليد هورمون پروژسترون مي گردد، كه دماي بدن را افزايش مي دهد.
زمان حداكثر توانايي شما براي باردار شدن، دو تا سه روز پيش از اين است كه دماي بدن شما افزايش پيدا كند. برخي از متخصصان بر اين باورند كه ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از مشاهده اوليه افزايش دما نيز شما شانس باردار شدن را داريد، اما اكثر آنها اذعان مي كنند كه اين زمان براي حامله شدن خيلي دير است.

پس از تخمك گذاري، يك تا دو روز طول مي كشد تا سطح هورمون پروژسترون به حدي برسد كه دماي بدن شما را افزايش بدهد. اما از آنجا كه تخمك تنها حداكثر ۲۴ ساعت مي تواند زنده بماند، هنگامي كه دماي بدن افزايش پيدا مي كند، ديگر براي باردار شدن خيلي دير شده است. به همين دليل، متخصصان توصيه مي كنند كه دماي بدن خود را براي چند ماه دقيقا زير نظر گرفته و نموداري براي آن طراحي كنيد تا بتوانيد الگوي افزايش دما را تشخيص داده و زمان احتمالي تخمك گذاري خود را مشخص كنيد.
در اين صورت مي توانيد به گونه اي برنامه ريزي كنيد كه دو تا سه روز پيش از موعد افزايش دماي بدن خود، آميزش داشته باشيد.

تغييرات گردن رحم
پس از تخمک‌گذاري،‌ زن ممکن است در هنگام معاينه دريابد، گردن رحمش نرم‌تر از حد معمول است، ‌و بالاتر از حد معمول قرار دارد.

درد در ناحيه پايين شكم:

حدودا ۲۰% از خانمها مي توانند تخمك گذاري و فعاليت مربوط به آن را احساس كنند، كه نشانه هاي آن مي تواند از درد ملايم تا تير كشيدن هاي شديد و ناگهاني باشد. اين حالت، كه به آن ميتل اشمرز ي mittelschmerz گفته مي شود، ممكن است از چند دقيقه تا چند ساعت طول بكشد.

ساير علائم
نشانه‌هاي زير را ثانوي محسوب مي‌کنند، ‌زيرا در همه زنان يا تعداد زيادي از آنها ديده نمي‌شوند: لکه‌بيني، حساسيت پستان‌ها، دل‌درد،‌ آروغ‌زدن،‌ افزايش حساسيت در حس‌هاي مختلف و تقويت ميل جنسي.

تعيين زمان تخمك‌گذاري
زناني كه قصد دارند باردار شوند، لازم است درباره ي دوره‌هاي قاعدگي‌شان به خصوص زمان تخمك‌گذاري‌شان اطلاع داشته باشند. تخمك‌گذاري، آزاد‌شدن تخمك بالغ است كه يك بار در هر دوره قاعدگي رخ مي‌دهد و در اين هنگام، تخمك آماده لقاح‌يافتن و بارورشدن است.

با توجه به اين نكات مي‌توانيد زمان تقريبي تخمك‌گذاري‌تان را محاسبه كنيد:
– يك دوره قاعدگي از اولين روز شروع قاعدگي تا اولين روز قاعدگي بعدي مي باشد.
– يك دوره قاعدگي به طور معمول ۲۸ تا ۳۲ روز طول مي‌كشد، اما ممكن است كوتاه‌تر يا طولاني تر باشد.
– زمان تخمك‌گذاري با محاسبه‌كردن نيمه دوره قاعدگي تعيين مي‌شود.
– تخمك‌گذاري معمولا بين روز ۱۱ تا ۲۱ پس از شروع دوره قاعدگي رخ مي‌دهد.
– زمان تخمك‌گذاري را همچنين مي‌توانيد با حساب‌ كردن ۱۲ تا ۱۶ روز پيش از اولين دوره قاعدگي بعدي هم به دست آوريد.

روشهاي آگاهي از زمان بارداري
در روش آگاهي از زمان باروري ، مجموعه اي از اطلاعات به خانمها داده مي شود تا آنها بدانند که در چه روزهايي از ماه به احتمال زياد مي توانند در صورت انجام مقاربت حامله شوند ودر چه روزهايي اين احتمال کم مي باشد. خانمها مي توانند با مشاهده تغييراتي که در بدنشان ايجاد مي شود بفهمند که زمان تخمک گذاري (آزاد شدن تخمک از تخمدانها ) چه موقعي مي باشد. سپس آنها مي توانند با استفاده از اين اطلاعات از بروز حاملگي جلوگيري نمايند.
موثر ترين راه براي کشف اين موضوع که زمان باروري هر شخصي در چه روزهايي از ماه مي باشد ، استفاده از هر سه روشي است که در اينجا توضيح داده مي شود.

آگاهي از زمان باروري ، ميزان درک خانمها را در مورد بدن و سيکل (چرخه) قاعدگي شان افزايش مي دهد . براي اينکه اين روش بعنوان يک روش جلوگيري از بارداري موثر واقع شود ، بايد خانمها در روزهايي که احتمال باروري زيادي وجود دارد از انجام مقاربت خودداري نمايند و يا اينکه از ساير روشهاي جلوگيري از بارداري (مثل کاندوم) استفاده کنند . بطور کلي تقريبا يک سوم از روزهاي هر ماه را روزهاي باروري تشکيل مي دهد .

روش آگاهي از زمان باروري متکي به اطلاعات زير مي باشد :
* چهار ده روز قبل از اينکه خونريزي عادت ماهانه بعدي شروع شود ، يک تخمک از تخمدان رها مي شود ( به اين وضعيت اصطلاحا تخمک گذاري گفته مي شود ).

* بعد از انجام مقاربت ، اسپرمهاي آقايان مي توانند تا پنج روز نيز در دستگاه تناسلي خانمها زنده بمانند ( اگر چه اکثر آنها بعد از دو روز از بين مي روند ) .
* در صورتي که از سه روز قبل تا سه روز بعد از زمان تخمک گذاري مقاربت انجام شود احتمال وقوع حاملگي زياد مي باشد.
* از آنجايي که زمان دقيق تخمک گذاري (آزاد شدن تخمک از تخمدان) را نمي توان دقيقا پيش بيني نمود ، بنابراين ۲ تا ۳ روز نيز به شروع و انتهاي اين دوره بايد اضافه نمود . روش آگاهي از زمان باروري براي خانمهايي که داراي زمانهاي قاعدگي منظم در هر ماه مي باشند بسيار موثر مي باشد.

روش تقويمي (روش ريتم)
در روش تقويمي ، خانمها مي توانند از سوابق قاعدگي هاي قبلي خود به عنوان يک راهنما استفاده نمايند. در اين روش هر خانمي مي تواند ميانگين روزها را در سيکل قاعدگي خود حساب نموده و زمانهاي باروري آينده خود را تخمين بزند. شروع به نوشتن دوره هاي قاعدگي خود به مدت ۸ تا ۱۲ ماه نماييد . اولين روز قاعدگي (اولين روز خونريزي) را بعنوان “روز يک” دوره قاعده گي در نظر بگيريد.

کوتاهترين و بلند ترين چرخه قاعدگي را در نظر بگيريد. عدد ۱۸ را از کوتاهترين چرخه قاعدگي خود کم نماييد و آن را بعنوان اولين روز باروري يادداشت نماييد . عدد ۱۱ را از بلند ترين چرخه قاعدگي کم نموده و آن را بعنوان آخرين روز بارداري در نظر بگيريد.
مثال: تعداد روزهاي بين “روز يک” يک چرخه قاعدگي تا “روز يک” چرخه قاعدگي بعدي در يک خانم عبارتند از :
فروردين ۲۹ روز- ازديبهشت ۲۶ روز(کوتاه ترين چرخه)- خرداد ۳۰ روز تير ۳۱ روز(بلند ترين چرخه )- مرداد ۳۰ روز
در اين مثال مي بينيم که کوتاهترين چرخه قاعدگي در اين خانم ۲۶ روز و بلند ترين آن ، ۳۱ روز مي باشد.

عدد ۱۸ را از۲۶ کم مي کنيم تا اولين روز باروري بدست آيد (روزهشت) . عدد ۱۱ را هم از ۳۱ کم مي کنيم تا آخرين روز باروري بدست آيد ( روز بيست) . بنابراين در اين خانم روزهاي ۸ تا ۲۰ هر چرخه قاعدگي روزهاي باروري هستند يعني احتمال حاملگي در اين روزها زياد مي باشد و بايد در اين روزها يا از مقاربت خود داري نمايد و يا اينکه از ساير روشهاي جلوگيري از بارداري استفاده نمايد.

ارزيابي ترشحات دهانه رحم
در طي يک دوره قاعدگي ، قوام يا غلظت ترشحات دهانه رحم در روز هاي قبل از تخمک گذاري ، ترشحات دهانه رحم به بالا کشيدن و بالا بردن اسپرمها به داخل رحم و از آنجا به لوله اي فالوپ يعني جايي که معمولا لقاح انجام مي شود کمک مي نمايد. ترشحات گردن رحم همچنين به بقاي اسپرمها در داخل رحم کمک مي کند.

در يک چرخه قاعدگي طبيعي معمولا بعد از پنج روز خونريزي قاعدگي ، سه يا چهار روز مهبل خشک مي باشد ، سپس با ترشحات مايعي سفيد يا زرد رنگ و چسبناک روزهاي خيس بودن آغاز مي گردد. اين خيس بودن به تدريج افزايش يافته تا به روزي مي رسيم که خيس ترين روز مي باشد . در اين روز ترشحات فراوان ، صاف ، ليز و لغزنده و خيلي کش مي آيد ( مثل سفيده تخم مرغ ) . معمولا تخمک گذاري از دو روز قبل تا دو روز بعد از پيدا شدن چنين حالتي رخ ميدهد . با يادداشت نمودن ميزان ترشحات و پيدا کردن خيس ترين روز هر دوره قاعدگي مي توانيد روزهاي تخمک گذاري را مشخص نماييد.
با استفاده از يک اسپکولوم (speculum) پلاستيکي مي توانيد خودتان ترشحات دهانه رحم را از نظر قوام و غلظت آن ارزيابي نماييد.

روش اندازه گيري دماي پايه اي بدن
هنگامي که يک خانم هر روز دماي بدن خود را اندازه مي گيرد متوجه مي شود که وقتي تخمک گذاري انجام ميشود تغييراتي در دماي بدنش ايجاد مي گردد. درست قبل از زمان تخمک گذاري ، دماي بدن بطور موقتي به مدت کوتاهي پايين مي آيد .
در عرض ۱۲ ساعت که تخمک گذاري انجام مي شود دماي بدن چند دهم درجه بالا مي رود و تا هنگام قاعدگي بعدي به همان حالت بالا باقي مي ماند . وقتي درجه حرارت به مدت سه روز در همان حد بالا باقی بماند ، روزهاي باروري پايان يافته و روزهايي که مي توان بدون هيچگونه وسيله جلوگيري از بارداري مقاربت انجام داده و حامله نشد شروع مي گردد.

همانند روش تقويمي ، در روش اندازه گيري دماي پايه اي بدن ، شما بايد به مدت ۸ تا ۱۲ ماه دماي بدن خود را اندازه گيري و يادداشت نماييد تا بتوانيد از آن بعنوان يک روش نسبتا مطمئن جلوگيري از بارداري استفاده نمائيد.يکي از اشکالات اين روش آن است که دماي بدن افراد ممکن است بر اثر بيماريهاي مختلف ، کم خوابي يا مصرف داروها نيز تغيير يابد.

ساير علائمي که در هنگام تخمک گذاري در بدن تغيير مي يابند عبارتند از :
* تغييراتي در وضعيت قرار گيري رحم
* درد خفيف يا انقباضات خفيفي در يک طرف قسمت تحتاني شکم ( در محل يکي از تخمدانها)
* نرم شدن دهانه رحم
* حساس شدن دهانه رحم
* حساس شدن پستانها

بنابراين براي جلوگيري از بارداري به روش “آگاهي از زمان باروري” بايد در زمانهاي باروري يعني از ۵ روز قبل تا ۳ روز بعد از تخمک گذاري از مقاربت نمودن پرهيز نمود و يا اينکه از ساير روشهاي جلوگيري از بارداري مثل کاندوم در طي اين روزها استفاده نمود.