حداکثر میزان هورمون جنسی مردانه _ تستوسترون _ در ۱۷ سالگی وجود دارد، سپس برای چندین سال سطح تستوسترون ثابت باقی می ماند و بعد در دهه ۳۰ ، ۴۰ زندگی یک مرد تستوسترون شروع به نزول می کند و تا ۸۰ سالگی به نصف میزان آن در جوانی می رسد.سال ها است که پزشکان از تستوسترون مصنوعی برای درمان شمار اندکی از مردان که سطح هورمون های جنسی آنها به طور واضح پایین است استفاده کرده اند. این حالت که هیپوگنادیسم می نامند می تواند مربوط به مشکلی در بیضه ها (که بیشتر تستوسترون بدن در آنها ساخته می شود) یا مربوط به غده هیپوفیز باشد (هیپوفیز، «غده رهبری» که در زیر مغز واقع است هورمون های پیام دهنده ای را آزاد می کند که فعالیت سایر غدد درون ریز بدن از جمله بیضه ها را تنظیم می کند.) اما اکنون گروه فزاینده ای از مردان در ایالات متحده برای مقابله با کاهش تدریجی تستوسترون با افزایش سن یا «آندروپوز»، تستوسترون مصرف می کنند. براساس برخی از تخمین ها تعداد نسخه های تجویزکننده تستوسترون در آمریکا در سال های اخیر سه برابر شده است و میزان فروش تستوسترون اکنون به حدود ۴۰۰ میلیون دلار در سال می رسد. گرچه این مقدار در مقایسه با ۵/۱۲ میلیارد دلاری که در هر سال برای داروهای کاهنده کلسترول خون _ داروهای استاتینی _ خرج می شود مقدار کمی است اما گرایش فزاینده به سوی آن قابل توجه است.

•چگونگی مصرف تستوسترون

تستوسترون به صورت قرص خوراکی مصرف نمی شود، زیرا در این شکل می تواند برای کبد سمی باشد. تستوسترون به آسانی از راه پوست جذب می شود، بنابراین به راحتی می شود آ ن را به صورت ژل پوستی _ که معمولاً روی قسمت بالای بازو، شانه ها یا شکم پس از حمام صبحگاهی، هنگامی که پوست خشک و تمیز است مالید استفاده کرد. ژل تستوسترون امروز، عمدتاً جایگزین مشمع های پوستی (patch)های حاوی تستوسترون شده است که اولین روش استعمال این هورمون از راه پوست بود. داروی «استریانت» (Striant) ژلی حاوی تستوسترون است که برای استعمال کردن روی لثه ها طراحی شده است. همچنین می توان تستوسترون را به صورت تزریقی مصرف کرد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این هورمون را جزء داروهای کنترل شده محسوب می کند، بنابراین استفاده از آن تحت مقررات سخت تری نسبت به دارویی مانند ویاگرا قرار دارد.هر کسی که تردیدهای به وجود آمده در امیدواری مفرط نسبت به هورمون درمانی درازمدت در زنان در دوران یائسگی به علت مشخص شدن بعضی از خطرات آن را مشاهده می کند، شاید متعجب شود که چرا بعضی از مردان مشتاقند خطرات عواقب احتمالی مصرف هورمون جنسی را که از لحاظ پزشکی هم استفاده از آن ضروری نیست _ به جان بخرند. برخی ممکن است این رفتار را شاهدی بر این نکته بدانند که خطر کردن مردان (یا به قول بعضی حماقت مردان) حتی هنگامی که هورمون تستوسترون آنها افت می کند ادامه می یابد! پزشکی متعارف به طرزی منصفانه در مورد مصرف تستوسترون احتیاط به خرج می دهد. گزارش انستیتوی پزشکی (IOM) آمریکا نوامبر ۲۰۰۳ رویکردی احتیاط آمیز را توصیه می کند، به این ترتیب که در ابتدا امتحانات بالینی کوچک با وجود گروه شاهدی که دارونما (داروی بی اثر) دریافت می کنند انجام شود تا منافع احتمالی تجویز تستوسترون در مردان مسن روشن شود و سپس در صورت به دست آمدن پاسخ مثبت مطالعات بزرگ تری برای اثبات بی خطر بودن این شیوه انجام پذیرد. در مقاله ای مروری که در «نشریه پزشکی نیوانگلند» (NEJM) به چاپ رسیده این رویکرد عملی توصیه می شود که این مسئله افزایش شیوع سرطان پروستات با مصرف تستوسترون مورد بررسی قرار گیرد. این مقاله چنین نتیجه می گیرد که مصرف تستوسترون باعث سرطان نمی شود، اما مردانی که تستوسترون مصرف می کنند باید از لحاظ بروز احتمالی سرطان پروستات تحت نظر باشند چرا که این نگرانی وجود دارد که تستوسترون رشد سرطان پنهان را تحریک کند.

•هورمون مردانگی

وضعیت هورمون های جنسی در زنان و مردان فراتر از کلیشه پردازی های جنسیتی است. حقیقت آن است که بدن زنان هم تستوسترون _ هورمون مردانه _ می سازد، گرچه مقادیر تولید شده آن در بدن زنان بسیار کم است. یک داروی مورد تایید قرار گرفته در آمریکا «استراتست» (Estratest) _ که حاوی مخلوطی از هورمون مردانه تستوسترون و هورمون زنانه استروژن است _ برای زنانی که از علایم یائسگی مانند گرگرفتگی رنج می برند تجویز می شود. (میزان تستوسترون در این قرص آنقدر کم است که خطر سمیت کبدی ندارد.)از طرف دیگر هنگام استفاده از برخی ژل های حاوی تستوسترون در مردان، تستوسترون جذب شده در کبد و بافت چربی به هورمون زنانه استروژن بدل می شود.با این وجود تستوسترون مستحق شهرتش به عنوان هورمون مردانگی است. جنین مذکر هفت هفته پس از لقاح تولید این هورمون را در بدن خود شروع می کند. اوج گیری تولید تستوسترون در دوران نوجوانی باعث ایجاد تغییرات صدا در پسر نوجوان، ستبر شدن عضلات و تحریک میل جنسی او می شود. این هورمون در مردان بزرگسال در حفظ توده و قدرت عضلانی، توزیع چربی در بدن، استحکام استخوان و تولید گلبو ل های سرخ خون و نیز حفظ میل جنسی و تولید اسپرم نقش مهمی دارد و بله، در یکی از ناراحتی های اصلی مردان هم پای تستوسترون در میان است، یک ماده تولید شده از تستوسترون باعث ایجاد طاسی در مردان می شود، گرچه تجویز دارویی تستوسترون این اثر را ایجاد نمی کند.در مردان جوانتر میزان تستوسترون به مقدار اندکی در خون نوسان می کند، به طوری که معمولاً در صبح زود اوج می گیرد. اما در مردان مسن تر این دامنه اوج و فرودها کاهش می یابد، بنابراین اندازه گیری دقیق تستوسترون خون مشکل نیست، تنها حدود نیمی از تستوسترون موجود در جریان خون از لحاظ زیست شناختی فعال است. بقیه آن به مولکول پروتئینی به نام «گلبولین متصل شونده به هورمون جنسی» (SHBG) متصل است. میزان این پروتئین با افزایش سن در خون بالا می رود و باعث کاهش بیشتر میزان تستوسترون آزاد و فعال در افراد مسن می شود.

•سودها و زیان های مصرف تستوسترون

در حال حاضر شواهد محکمی وجود دارد که درمان با تستوسترون باعث لاغرتر شدن یک مرد می شود، اگرچه او را ضرورتاً قدرتمندتر نمی کند. «انستیتو پزشکی آمریکا» (IOM) بر مبنای ۱۲ تحقیق

_ کنترل شده با دارونما _ گزارش داده است که تجویز تستوسترون خارجی احتمالاً باعث افزایش «توده بی چربی بدن» (LBM) و کاهش چربی آن می شود. اما تعجب آور آن بود که در اکثر این تحقیقات هیچ بهبودی در قدرت عضلانی مشاهده نشد. نتایج این تحقیقات در مورد تاثیر مصرف تستوسترون بر خلق و خو و قدرت شناختی نتوانست شاهدی قطعی در اختیار بگذارد. برخی از پژوهشگران همچنین به تاثیر مثبت تستوسترون در افزایش تراکم استخوان معتقدند.تعجبی ندارد که تستوسترون نقش مهمی در علاقه و انگیزش جنسی ایفا کند. بعضی از پژوهش ها حاکی از نوعی رابطه بازخوردی بین فعالیت جنسی و تستوسترون است به این معنا که با تحریک و فعالیت جنسی میزان تستوسترون افزایش می یابد و با پرهیز جنسی مقدار تستوسترون کم می شود. اما حتی مردانی که میزان تستوسترون کم _ اما در محدوده طبیعی دارند _ توانایی جنسی خود را حفظ می کنند. تجویز دارویی تستوسترون در درمان ناتوانی نعوظی تاثیری نداشته است. تجویز دارویی تستوسترون در مردان جوان تر باعث تحلیل رفتن بیضه ها می شود و در همه مردان به کاهش تعداد اسپرم ها می انجامد. اما پزشکانی که برای بیماران سالمند تستوسترون تجویز می کنند می گویند بیمارانشان اغلب بهبود کیفیت نعوظ هایشان را گزارش می کنند.اما در مورد خطرات مصرف تستوسترون، یکی از نگرانی های عمده افزایش احتمال حمله قلبی و سایر مشکلات قلبی _ عروقی است. اما پژوهش ها عکس این قضیه را نشان داده است. میزان کم تستوسترون _ و نه میزان زیاد آن _ با عوامل خطرساز برای بیماری های قلبی مثل دیابت ارتباط دارد. درمان با تستوسترون اثر چندانی در میزان کلسترول ندارد و بررسی های بالینی نشان می دهد که درمان با تستوسترون عروق تغذیه کننده قلب (عروق کرونر) را گشاد می کند و ممکن است حتی به تسکین یافتن آنژین قلبی کمک کند. تجویز تستوسترون ممکن است باعث افزایش تعداد گلبول های سرخ خون شود، البته این پدیده بیشتر در استفاده از اشکال تزریقی تستوسترون دیده می شود. در مردانی که دچار کم خونی هستند، این عارضه جانبی ممکن است امتیاز محسوب شود. اما افزایش تعداد گلبو ل های سرخ خون باعث غلیظ تر شدن خون و افزایش احتمال لخته شدن آن می شود. بنابراین پزشکانی که تستوسترون تجویز می کنند باید در این مورد محتاط باشند.نگرانی بزرگ دیگر در مورد مصرف تستوسترون، سرطان پروستات است. به نظر نمی رسد که تستوسترون عامل آغازکننده سرطان پروستات باشد. در واقع دلایلی در دست است که در مردانی که به طور طبیعی میزان های بالای تستوسترون دارند، این هورمون ممکن است به عنوان یک عامل مهارکننده سرطان پروستات عمل کند. در مقابل کاملاً ثابت شده است هنگامی که سرطان پروستات در مردی وجود دارد، سلول های سرطانی برای رشد کردن به تستوسترون و هورمون های مربوط به آ ن نیاز دارند. تقریباً حدود نیمی از مردان بالای ۵۰ سال دارای سلول های سرطانی در پروستاتشان هستند، که البته نه علایمی ایجاد می کند و نه مشکلی برای سلامتی فرد به وجود می آورد. درمان با تستوسترون، دست کم از لحاظ نظری، می تواند این سلول ها را به اصطلاح «بیدار کند» و باعث شود آنها به شکل مهاجم سرطان بدل شوند. بعضی از پزشکان برای جلوگیری از این پدیده، اصرار دارند که پیش از آنکه درمان با تستوسترون را برای یک مرد شروع کنند با نمونه برداری از پروستات او از عدم وجود سرطان در آن مطمئن شوند.

• چه مردانی باید تحت درمان با تستوسترون قرار گیرند

در حال حاضر دستورالعمل قاطعی در این مورد وجود ندارد. تحقیقاتی هم که در این زمینه انجام شده اند یا کوتاه مدت بوده اند یا بر روی تعداد کمی از مردان انجام شده اند و لذا نمی توان به آنها استناد کرد. دکتر پیتر سنایدر، متخصص غدد داخلی از دانشگاه پنسیلوانیا ۴ اصل را برای تجویز تستوسترون پیشنهاد کرده است.

۱ _ معیارهای دقیق تشخیصی: تشخیص کمبود تستوسترون در یک مرد بالای ۶۵ سال باید محدود به افرادی باشد که سه بار اندازه گیری تستوسترون صبحگاهی دارند که هر سه بار پایین تر از حد طبیعی باشد. یعنی کمتر از ۲۰۰ نانوگرم در دسی لیتر.

۲ _ درمان تنها در افرادی انجام می شود که تشخیص در آنها مسجل باشد: مردانی که سطوح تستوسترون آنها بسیار پایین نباشد یعنی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ نانوگرم در لیتر ممکن است از درمان با تستوسترون نفع ببرند، اما عاقلانه تر آن است که درمان تنها به مردان با مقدار بسیار کم تستوسترون محدود شود.

۳ حین درمان با تستوسترون، مقدار تستوسترون خون تحت نظارت باشد: علایم کمبود تستوسترون آنقدر غیراختصاصی است (علایمی مثل خستگی، خلق افسرده، کاهش توده عضلانی و غیره) که بهترین راه برای نظارت بر درمان، اندازه گیری مقدار تستوسترون خون است. در مردان بالای ۶۵ سال هدف رسیدن به حد ۳۰۰ تا ۴۵۰ نانوگرم در لیتر است.

۴ _ بیماری هایی که ممکن است با تجویز تستوسترون تشدید شوند باید تحت نظر باشند: بزرگی خوش خیم پروستات و سرطان پروستات نگرانی های اصلی هستند، اما پزشکان باید مراقب تشدید شدن بیماری هایی مانند قطع تنفس هنگام خواب، حساسیت پستان ها و بالا رفتن تعداد گلبول های قرمز خون هم باشند.

•شیوه های جایگزین

اما همه با شیوه دکتر سنایدر موافق نیستند. دکتر آبراهام مورگنتالر متخصص مجاری ادرار از دانشگاه هاروارد روش سنایدر را بسیار محافظه کارانه می داند. او می گوید بیشتر متخصصان مجاری ادرار حد ۴۰۰ نانوگرم در لیتر و نه ۲۰۰ را به عنوان حد پایین تستوسترون برای درمان با تستوسترون خارجی می پذیرند.علاوه بر این به عقیده دکتر مورگنتالر متمرکز شدن بر عدد تستوسترون خون منطقی نیست و علایم بیمار باید راهنمای اصلی پزشک باشد و میزان تستوسترون خون تنها به عنوان اطلاعات کمکی مورد استفاده باشد. او همچنین معتقد است بسیاری از تردیدها در مورد درمان با تستوسترون از پیشداوری در مورد پیری نشات می گیرد. با افراد مسنی که به عقیده ما مطابق سنشان رفتار نمی کنند با سوءظن می نگریم.اما راه هایی وجود دارد که فرآیند پیری را کند کنیم و این راه ها کاملاً بی خطر و به اصطلاح «طبیعی»اند، هر چند مانند مالیدن کرم هورمون دار هر روز صبح راحت نیستند. ورزش های تحمیل کننده وزن باعث افزایش توده عضلانی، سوختن چربی و استحکام یافتن استخوان ها می شود. پیاده روی دستگاه قلب و عروق را سالم نگه می دارد. خستگی در بسیاری موارد به مشکلات خواب مربوط می شود که قابل حل هستند و بالاخره اینکه ما راغبیم بالا رفتن سنمان را نادیده بگیریم و آن را نپذیریم، اما اندکی پذیرش بیشتر باعث آرامش ما خواهد شد. آدم در هشتاد سالگی دیگر احساسی مانند ۱۸ سالگی یا حتی ۴۰ سالگی ندارد، اما آیا مردان می خواهند این حقیقت را بپذیرند؟